Psychologia Gestalt

Psychologia Gestalt to inaczej psychologia postaci. Gestaltyzm wnosi, że życie ludzkie i sam człowiek nie stanowią prostej sumy części, ale są pewną całością. Pojęcie „Gestaltu” odnosiło się pierwotnie do teorii percepcji zaproponowanej przez Maxa Wertheimera, Kurta Koffkę i Wolfganga Köhlera. Psychologia postaci traktowała o takich zależnościach, jak figura-tło czy składowe-całość. Obecnie słowo „Gestalt” kojarzy się z nurtem terapeutycznym, którego autorem jest Fritz Perls. Psychoterapia Gestalt Fritza Perlsa, podobnie jak psychoterapia skoncentrowana na osobie Carla Rogersa, mieści się w podejściu humanistycznym, ale jest od niej nieco bardziej dyrektywna. Według Perlsa, warunek pozytywnej zmiany to stawanie się sobą. Na czym polega psychoterapia Gestalt i jakie metody terapeutyczne wykorzystuje w kontakcie z pacjentem?

1. Koncepcja Fritza Perlsa

Głównym punktem zainteresowania koncepcji Gestalt Therapy jest świadomość w sytuacji „tu i teraz”. Fritz Perls, autor psychoterapii Gestalt, akcentował potencjalne możliwości, podmiotowość jednostki oraz rolę terapeuty, polegającą na umożliwieniu klientowi odnalezienia własnej drogi rozwoju. Koncepcja Perlsa znajduje zastosowanie nie tylko w pracy terapeutycznej, ale w każdej formie pomocy psychologicznej, np. treningu interpersonalnym, pracy z rodziną, doradztwie czy wśród pedagogów w formie kształcenia poprzez zabawę, gry i ćwiczenia. Punktem wyjścia dla stworzonej przez Perlsa koncepcji osobowości jest fakt, iż człowiek, aby żyć i funkcjonować, nie może istnieć jako zupełnie niezależna „autystyczna” jednostka.

Życie człowieka można traktować jako długi łańcuch sytuacji. Każda z nich wymaga zaspokojenia potrzeby, która jest obecnie dominująca, pierwszoplanowa. Jest figurą, która wyodrębniła się z tła i zmusza człowieka do skupienia się właśnie na niej. Dopiero gdy zostanie zaspokojona, zostaje osiągnięta równowaga i Gestalt (niem. postać) jest domknięty. Fritz Perls, który początkowo był pod wpływem freudyzmu, ujmował osobowość wielowarstwowo:

Zobacz film: "Co wpływa na pewność siebie?"

1. warstwa stereotypów – powtarzanie wyuczonych zachowań, niekiedy wręcz pojawiających się automatycznie;
2. warstwa „odgrywania ról” – realizacja określonych ról społecznych, podporządkowanie zachowań społecznym wyobrażeniom, rezygnacja z indywidualności i wolnych wyborów;
3. warstwa impasu (ślepej ucieczki) – uczucie pustki i nicości, przerażenie, lęk, bezradność;
4. warstwa implozywno-ekskluzywna – pozostawanie w kontakcie z własnymi emocjami i świadome ich przeżycie oraz konfrontacja z rzeczywistością, ale bez harmonii między sferą emocjonalną a racjonalną;
5. warstwa osobowości prawdziwej – pozbawiona wszystkich fałszywych sposobów bycia.

U człowieka, który potrafi funkcjonować „tu i teraz”, niedokończone sprawy nie wciskają się w postaci przeniesienia czy napięcia. Jednostka koncentruje się na aktualnej sytuacji i aktualnym przeżywaniu. Ujawnia się właściwa jaźń. Według Perlsa, istnieją trzy blokady rozwoju osobowości:

1. introjekcja – obraz siebie i świata jest prostą kopią obrazów żywionych przez najbliższe otoczenie, np. rodzinę. To stan znacznego uzależnienia od środowiska. Introjekcja prowadzi do poważnych konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych;
2. projekcja – przypisywanie innym ludziom tych aspektów własnej osobowości (np. pragnień erotycznych, tendencji agresywnych), których istnienia zaprzecza się u siebie;
3. retrofleksja – odgraniczanie się pancerzem niewrażliwości od środowiska i usiłowanie dostarczenia sobie samemu (głównie w fantazji) tych satysfakcji, których normalnie oczekuje się od innych osób.

2. Psychoterapia Gestalt

W koncepcji Gestalt problem funkcjonowania człowieka w jego aktualnej sytuacji zajmuje podstawowe miejsce. W każdych okolicznościach figurą wyłaniającą się z tła jest wychodząca na pierwszy plan potrzeba, domagająca się zaspokojenia. Według Perlsa, życie to ciąg następujących po sobie sytuacji. Kontakt terapeutyczny między psychoterapeutą a pacjentem zachodzi w sposób interpersonalny Ja-Ty. Nie dokonuje się interpretacji, nie ustala się znaczeń metaforycznych ani przenośnych. Człowiek zachęcany jest do przyjęcia odpowiedzialności za to, co robi. Terapia Gestalt stwarza warunki pacjentowi, dzięki którym może on się wyzwolić z minionych, przykrych obciążeń i nabrać zaufania do samego siebie, własnych odczuć, ocen i potrzeb.

W koncepcji Gestalt przywiązuje się wagę do samoświadomości jako podstawowego narzędzia terapeutycznego. Świadomość siebie to bycie w kontakcie z własną egzystencją. Ona jest zdolnością do koncentrowania się na tym, co istnieje, co jest przeżywane „teraz”. Zaburzone funkcjonowanie wynika z utraty kontaktu z samym sobą, zaburzeń percepcji, świadomości oraz ekspresji. Wyleczenie następuje, gdy pacjent ponownie uświadomi sobie własną odrębność i znajdzie sposoby jej wyrażenia. Konsekwencją kontaktu ze swoim prawdziwym „Ja” jest zmiana samego siebie i doświadczania świata. Zamiana obrazu własnej osoby, rezygnacja z wyuczonych zachowań niewynikających z własnych potrzeb i osobistego przeżycia sytuacji życiowych, wymaga często prawidłowego wsparcia. Wsparcie dokonuje się w toku wzajemnego oddziaływania na linii pacjent-terapeuta.

3. Zasady Gestalt

U Perlsa, w kontakcie terapeutycznym współwystępują trzy istotne elementy: osobowe spotkanie, aktualna świadomość własnych przeżyć, gotowość do eksperymentowania. Terapia Gestalt pomaga człowiekowi odzyskać klucz do własnego spostrzegania wewnętrznego i zewnętrznego, dzięki czemu możliwe stają się odpowiedzialność za siebie, samodzielność i większa samowystarczalność. Umożliwia zatem samorealizację poprzez doświadczenia i świadome eksperymentowanie „tu i teraz”. Jakie normy obowiązują w trakcie terapii Gestalt?

• Konieczność formułowania wypowiedzi w czasie teraźniejszym – perspektywa „tu i teraz”.
• Adresowanie wypowiedzi do konkretnych uczestników w grupie terapeutycznej.
• Zakaz stosowania form bezosobowych.
• Branie odpowiedzialności za własne słowa i czyny.
• Kontinuum świadomości.
• Zakaz plotkowania.
• Zakaz manipulacyjnego zadawania pytań.
• Tworzenie bezpiecznej atmosfery, by móc podjąć ryzyko eksperymentowania.

Jakie metody terapeutyczne stosuje się podczas sesji Gestaltu?

• Prowadzenie dialogu między częściami „Ja”.
• Dialog egzystencjalny między terapeutą a pacjentem.
• Wykonywanie tzw. „rundki” – mówi każda osoba z grupy terapeutycznej.
• Zamykanie niedomkniętych spraw.
• Odgrywanie ról.
• Specyficzne psychodramy.
• Silna ekspresja przeżyć przez gest, ruch itp.
• Eksperymentowanie – próba nowych zachowań.
• Ćwiczenia w parach.

Terapeuta gestaltowski nie zaspokaja potrzeb pacjenta, nie spełnia jego oczekiwań, nie manipuluje, ale wyraża szacunek wobec integralności pacjenta i udziela pomocy, by jednostka zaczęła brać odpowiedzialność za siebie. Zakłócenia spójności „Ja” wynikają z tendencji ludzi do podejmowania działań zgodnych z oczekiwaniami społecznymi, nie zaś realizowania własnych autentycznych pragnień.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.