Płeć psychologiczna

Co to jest gender? jako pojęcie przez wiele lat w ogóle nie funkcjonowało. Zwykle mówiono o płci biologicznej, określanej na podstawie zewnętrznych narządów płciowych. Pod wpływem hasła „płeć” zwykle myśli się – mężczyzna albo kobieta, nie uwzględniając jednak postaw, cech, wartości, ról społecznych, zachowań i schematów, które wynikają z faktu różnicy w budowie anatomicznej ciała. Co to jest płeć psychologiczna albo inaczej płeć kulturowa? Co to jest androgynia?

1. Co to jest płeć psychologiczna?

Można mówić o różnych kategoriach płci. Wyróżnia się m.in. płeć hormonalną, płeć mózgu, płeć genitalną czy płeć seksualną.

Zobacz film: "Depresja - przyczyny"

Współczesna psychologia odróżnia natomiast płeć biologiczną (ang. sex) od płci psychologicznej (ang. gender). Płeć biologiczna to pojęcie odnoszące się do różnic anatomicznych, hormonalnych i funkcji reprodukcyjnych, które wynikają z dymorfizmu płciowego (samiec vs samiczka, kobieta i mężczyzna), natomiast płeć psychologiczna to płeć społeczno-kulturowa, a więc zespół cech, zachowań, postaw, motywów, stereotypów, ról społecznych, aktywności i atrybutów, które dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla danej płci.

Termin „płeć psychologiczna” w latach 60. wprowadziła Sandra Lipsitz Bem – autorka teorii schematów płciowych (Gender Schema Theory). Teoria ta koncentruje się na wyjaśnieniu procesu kształtowania się cech psychicznych związanych z płcią zgodnie ze społecznymi definicjami kobiecości i męskości. Kobiecość i męskość traktowano głównie jako dwa końce jednego kontinuum. Uznawano, że jednostka może być albo męska, albo kobieca. Sandra L. Bem odrzuciła założenie o dychotomii ról seksualnych i przyjęła założenie, że kobiecość i męskość stanowią dwa oddzielne wymiary osobowościowe.

Badaczka uznała także, że społeczny system ról rodzajowych wynika z tzw. pryzmatów rodzaju, czyli presji społecznych, wśród których wymieniane są:

• polaryzacja rodzaju – przydział praw, obowiązków, zadań, zakresów odpowiedzialności w zależności od płci biologicznej, np. kobieta ma gotować, sprzątać, zajmować się domem i wychowywać dzieci, a mężczyzna – pracować, zarabiać pieniądze, majsterkować w garażu;
• esencjalizm biologiczny – przypisywanie cech osobowości w zależności od płci biologicznej, inaczej stereotypy płciowe, np. kobieta jest wrażliwa, troskliwa, uczuciowa, delikatna, a mężczyzna – niezależny, pewny siebie, dominujący, silny, odważny;
• androcentryzm – wyższe wartościowanie ról męskich i męskości niż kobiecości; męskość jest utożsamiana z wartościami ogólnoludzkimi (słowo „człowiek” w języku polskim jest rodzaju męskiego – on, ten człowiek).

2. Rodzaje płci psychologicznej

Płeć psychologiczna człowieka rozumiana jest jako spontaniczna gotowość do posługiwania się wymiarem płci w odniesieniu do siebie i świata. Kulturowo zdeterminowane wyobrażenie własnej osoby, koncepcja siebie jako kobiety lub mężczyzny to tożsamość płciowa (ang. gender identity). Zazwyczaj tożsamość płciowa jest zgodna z fizycznymi cechami płciowymi. Osoby, które mają problemy w zakresie tożsamości płci, określa się jako transseksualne.

Według Sandry L. Bem, która stworzyła kwestionariusz ról płciowych, istnieją cztery główne typy płci psychologicznej:

• osoby określone seksualnie (ang. sex-typed) – charakteryzują się cechami psychicznymi odpowiadającymi ich płci biologicznej (kobiece kobiety, męscy mężczyźni);
• osoby nieokreślone seksualnie (ang. undifferentiated) – mają w niewielkim stopniu ukształtowane cechy męskie i kobiece, niezależnie od swojej płci biologicznej;
• osoby krzyżowo określone seksualnie (ang. cross-sex-typed) – charakteryzują się cechami psychicznymi odpowiadającymi przeciwnej płci niż ich płeć biologiczna (kobiecy mężczyźni, męskie kobiety);
• osoby androgyniczne – charakteryzują się w dużym stopniu zarówno cechami kobiecymi, jak i męskimi, niezależnie od swojej płci biologicznej.

Androgynia to połączenie pierwiastków męskich i kobiecych. Polega na świadomym przezwyciężeniu społecznych oczekiwań związanych z płcią i uznaniu, że każdy człowiek może prezentować wybrane przez siebie, a nie otoczenie postawy czy zachowania. Elliot Aronson uważa, że narzucany przez kulturę przymus realizacji sztywnych ról społecznych ogranicza i wyklucza wszechstronny rozwój. Osobowość androgyniczna umożliwia natomiast elastyczne dopasowanie do każdej sytuacji i wybór z szerokiego repertuaru cech i zachowań, co daje przewagę w środowisku społecznym.

3. Kształtowanie płci psychologicznej

Już od narodzin zaczyna się uwewnętrznianie oczekiwań przez dzieci w zakresie płci. Dziewczynki ubiera się na różowo, chłopców – na niebiesko. Dziewczynki bawią się lalkami, chłopcy – samochodzikami. Do dziewczynek i chłopców inaczej się mówi, traktuje się w odmienny sposób. W okresie wczesnodziecięcym jednostka uczy się dostrzegać i odpowiadać na kierowane pod jej adresem społeczne oczekiwania.

Rodzice, nauczyciele i inne osoby znaczące bezpośrednio lub poprzez kontekst komunikują małym dzieciom, jakich zachowań i cech się od nich oczekuje w zależności od ich płci biologicznej, np. dziewczynki mogą płakać, ale chłopcy mają być twardzi. Zachowania niezgodne z płcią biologiczną są nieakceptowane i narażają na ostracyzm społeczny. Płeć psychologiczna i różnice płciowe zależą zatem od biologii, hormonów, wychowania, jak i procesu socjalizacji, który motywuje jednostkę do regulacji własnego zachowania w taki sposób, by było ono zgodne z kulturową definicją kobiecości lub męskości.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.