Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: dr n.med. Ewa Schaeffer

Narkolepsja – czym jest? Objawy, przyczyny i leczenie

Narkolepsja może wpływać na kontakty interpersonalne, życie zawodowe i nastrój
Narkolepsja może wpływać na kontakty interpersonalne, życie zawodowe i nastrój (123rf.com)

Narkolepsja jest przewlekłą chorobą neurologiczną, która wpływa na naturalne cykle snu i czuwania. Charakteryzuje się nadmierną sennością w ciągu dnia, epizodami nagłego, niekontrolowanego zasypiania. Nieleczona choroba może negatywnie wpływać na różne aspekty życia i stanowić poważne obciążenie dla pacjenta. Jak diagnozuje się i leczy narkolepsję?

spis treści

1. Czym jest narkolepsja?

Narkolepsja (ang. narcolepsy) to rodzaj zaburzenia snu, który powoduje niekontrolowaną senność w ciągu dnia. Jest chorobą należącą do hipersomnii pochodzenia ośrodkowego, która dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn.

Chorobę opisał po raz pierwszy Carl Friedrich Westphal w 1877 r. Trzy lata później francuski lekarz Jean-Baptiste-Édouard Gélineau wprowadził stosowaną do dziś nazwę schorzenia (od greckich słów "nárke" – odrętwienie i "lepsis" – napad). Dawniej narkolepsję określano także jako chorobę Gélineau.

Zobacz film: "Ile snu potrzebuje organizm człowieka?"

Pierwsze symptomy narkolepsji pojawiają się zwykle w okresie dojrzewania, ale choroba może też zaatakować po 20. roku życia. Osoba chora odczuwa ciągłą senność w ciągu dnia, zasypia nawet w trakcie codziennych czynności. W nocy narkoleptycy zwykle doświadczają problemów ze snem. W rezultacie życie z chorobą staje się bardzo trudne.

2. Jakie są główne objawy narkolepsji?

Osoby chore zazwyczaj początkowo odczuwają ciągłą senność w dzień. Ten jeden objaw może nękać miesiącami, a nawet latami. Przypomina on skutki bezsenności, więc często jest lekceważony. Dopiero po dłuższym czasie pojawiają się typowe objawy narkolepsji.

Narkolepsja – objawy:

  • katapleksja, czyli nagłe rozluźnienie wszystkich mięśni; podczas ataku narkolepsji osoba chora nie jest w stanie ustać na nogach, traci napięcie w mięśniach,
  • paraliż senny – osoba chora nie może się poruszyć ani nic powiedzieć podczas ataku,
  • halucynacje (omamy hipnagogiczne) u ludzi zdrowych pojawiają się w stanie „pomiędzy” snem a jawą, wtedy, kiedy zasypiają,
  • ciągła senność, która przechodzi po ataku.

To cztery objawy, które narkolepsja wywołuje niemal zawsze. Dodatkowo osoba chora na narkolepsję może:

  • mieć problemy ze snem w nocy, często się budzić,
  • wykonywać zachowania automatyczne (czyli wykonywać czynności bez uświadamiania ich sobie, nie pamiętając ich później),
  • utracić ostrość widzenia.

Stopnie natężenia objawów narkolepsji

Stopnie natężenia objawów narkolepsji różnią się w zależności od osoby:

  • słabe nasilenie narkolepsji – chorzy czują się trochę senni w dzień, katapleksja zdarza się rzadziej niż raz w tygodniu,
  • średnie nasilenie narkolepsji – pacjenci są senni, ale mogą funkcjonować, narkolepsja może objawiać się atakami katapleksji rzadziej niż raz dziennie,
  • silne nasilenie narkolepsji – to osoby, które za dnia odczuwają nieopanowaną senność, ataki katapleksji mogą zdarzać się częściej niż raz dziennie.
Zmęczenie i senność (prezentacja edukacyjna)
Zmęczenie i senność (prezentacja edukacyjna) [15 zdjęć]

Przyczyny zmęczenia: 1. Za mało snu Być może wydaje się to oczywiste, ale za problemami z koncentracją

zobacz galerię

3. Jakie są przyczyny narkolepsji?

Przyczyny narkolepsji nie są do końca znane. Wiadomo jednak, że zagadkowe objawy są związane z nieprawidłową regulacją fazy REM u chorych. Faza REM, czyli stan głębokiego snu, przychodzi do nich nawet przed zaśnięciem (powodując halucynacje i omamy).

Obecnie choroba wiązana jest z brakiem komórek wytwarzających hipokretynę (inaczej oreksyna, rodzaj neuroprzekaźnika). Podejrzewa się, że przyczyną tych nieprawidłowości może być reakcja autoimmunologiczna. Jednak aby stwierdzić, czy narkolepsja jest chorobą autoimmunologiczną, potrzebne są dalsze badania.

4. Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia narkolepsji?

Przyczyny tego schorzenia są bardzo złożone, wciąż pozostają w obszarze naukowych badań. Obecnie uważa się, że reakcje autoimmunologiczne prowadzące do wahań oreksyny mogą mieć podłoże genetyczne.

Niektóre źródła informują o tym, że choroba może uaktywnić się w konsekwencji stymulacji układu immunologicznego w przebiegu infekcji lub szczepienia (jednak z wyjątkiem szczepień na grypę H1N1 nie potwierdzono tego związku).

Uznaje się także, że czynnikiem ryzyka mogą być też nowotwory mózgu. Na rozwój narkolepsji mogą być podatne też osoby, które doświadczyły urazów głowy, w których doszło do uszkodzenia podwzgórza mózgu.

Wiadomo, że szczyt zachorowania przypada na drugą dekadę życia. Ponadto największe rozpowszechnienie choroby odnotowano dotychczas w populacji japońskiej. Dane dotyczące narkolepsji mówią, że:

  • w USA chora jest 1 na 2 000 osób,
  • w Izraelu chora jest 1 na 500 000 osób,
  • w Japonii choruje 1 na 600 osób.

5. Jak narkolepsja wpływa na sen i senność w ciągu dnia?

Narkolepsja zaburza sen nocny. Chorzy doświadczają częstego wybudzania lub leżą długo bezsennie w łóżku. Sam sen jest lekki i niespokojny. U części pacjentów przy zasypianiu pojawiają się też halucynacje, czasem obserwuje się także koszmary senne. Tego rodzaju doświadczenia są na ogół nieprzyjemne i niepokojące, przez co mogą wywoływać u chorych lęk przed zaśnięciem. Wszystko to sprawia, że sen nocny nie daje odpoczynku, a pacjenci wstają rano z dużym poczuciem zmęczenia.

W ciągu dnia chorzy odczuwają nadmierną senność, której w żaden sposób nie mogą pokonać. Takie ataki snu zwykle występują kilka razy w ciągu dnia. Prowadzi to dalej do napadowego zasypiania i epizodów katapleksji, czyli spadku napięcia mięśniowego typowego dla prawidłowego snu REM. Mogą pojawiać się także epizody mikrosnu, których chory może nie być świadomy.

Zobacz także:

6. Jak diagnozuje się narkolepsję?

Wielu chorych jest nieświadomych, co to jest narkolepsja. Przez co niektórzy nie szukają pomocy medycznej. W niektórych przypadkach schorzenie jest też błędnie diagnozowane. Objawy choroby mogą zostać przypisane innym schorzeniom, takimi jak zaburzenia psychiczne lub problemy emocjonalne. Czasem może minąć wiele lat, zanim choroba zostanie rozpoznana.

Obecnie wyróżnia się dwa typy narkolepsji – narkolepsję z katapleksją oraz narkolepsję bez katapleksji. Narkolepsja pełnoobjawowa z epizodami kataplektycznymi jest nieco łatwiejsza w rozpoznaniu.

W diagnostyce wykorzystuje się skalę senności Epworth oraz badanie fizykalne. Pacjentom wykonuje się także badanie poziomu hipokretyny w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Inne badania wykorzystywane w diagnostyce narkolepsji:

  • test wielokrotnego pomiaru latencji snu (MSLT, ang. multiple sleep latency test),
  • całonocne badanie polisomnograficzne (PSG),
  • test utrzymania czuwania.

7. Jakie są dostępne metody leczenia narkolepsji?

Leczenie narkolepsji jest wyłącznie objawowe. Obecnie uważa się, że choroba jest nieuleczalna, ale można z nią żyć i ograniczać jej skutki. Zazwyczaj objawy narkolepsji leczy się lekami psychostymulującymi. Pacjentom podaje się m.in. leki przeciwdepresyjne i pobudzające. Lekiem pierwszego wyboru jest często modafinil.

Bardzo istotne jest także utrzymywanie regularnego rytmu snu i czuwania u chorych na narkolepsję. Co to oznacza? Nocny sen powinien trwać przynajmniej 7 godzin. Ważne jest także, by pacjenci 2-3 razy w ciągu dnia robili krótkie (10-15 min), planowe drzemki.

W leczeniu objawów narkolepsji istotne znaczenie ma także zmiana stylu życia. Bardzo ważne jest, by unikać kofeiny, nikotyny i alkoholu, które mogą nasilać objawy choroby. Niektóre używki mogą także wpływać na działanie leków.

Istotna jest także odpowiednia dieta oraz regularna aktywność fizyczna, która pomaga pobudzać organizm.

8. Jak narkolepsja wpływa na codzienne funkcjonowanie i jakość życia?

Życie z narkolepsją nie jest proste, choroba zakłóca bowiem naturalne cykle snu i czuwania, co może mieć daleko idące konsekwencje. Objawy choroby wpływają na codzienne funkcjonowanie zarówno w domu, jak i poza nim.

Narkolepsja może wpływać na kontakty interpersonalne. Senność w ciągu dnia (nadmierna, samoistna) może być powodem społecznej izolacji, prowadzić do rozpadu związków i relacji. Utrudnia bowiem znacząco swobodne uczestniczenie w życiu towarzyskim.

Choroba senna może wpływać także na życie zawodowe i szkolne. Może obniżać koncentrację i efektywność, wpływać na pogorszenie pamięci krótkotrwałej. Osoby z nieleczoną chorobą nie mogą też wykonywać niektórych zawodów i czynności (pracować na wysokości, prowadzić samochodu, czy obsługiwać urządzeń mechanicznych), które niosą zagrożenie wypadkami.

Tego rodzaju ograniczenia mogą wpływać negatywnie na zdrowie psychiczne pacjentów. Choroba może wywoływać poczucie bezradności, wstydu, drażliwość, obniżenie nastroju i samooceny, co przyczynia się dalej do reakcji depresyjnych.

Jednak osoby zmagające się z narkolepsją mogą poprawić jakość swojego życia, dzięki następującym wskazówkom:

  • przyjmowanie przepisanych przez lekarza leków,
  • przerywanie danej aktywności i drzemka, kiedy wzmaga się senność, pojawia się osłabienie funkcji motorycznych, silne zmęczenie, halucynacje wzrokowe lub słuchowe,
  • unikanie zasypiania w samotności,
  • prowadzenie pojazdów tylko za zgodą lekarza,
  • informowanie otoczenia o chorobie (także przełożonego, czy nauczycieli),
  • robienie drzemek przed większymi zadaniami,
  • zasypianie o tej samej godzinie,
  • w razie potrzeby korzystanie z pomocy psychologicznej lub grup wsparcia,
  • unikanie alkoholu, nikotyny i kofeiny,
  • pobudzanie organizmu regularną aktywnością fizyczną,
  • poszerzanie wiedzy na temat narkolepsji, edukowanie przyjaciół i rodziny.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze