Kamica nerkowa - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rokowanie, zapobieganie

Kamienica nerkowa to potoczna nazwa kamicy nerkowej. Jest ona jednym z najczęściej występujących schorzeń układu moczowego. Polega ona na obecności w drogach moczowych nierozpuszczalnych złogów, powstających wskutek wytrącania się substancji chemicznych zawartych w moczu, gdy ich stężenie przekroczy próg rozpuszczalności.

Zobacz film: "Kamica nerkowa - co warto wiedzieć o tej chorobie"

1. Przyczyny kamicy nerkowej

Mocz ma u większości osób bardzo podobny skład. Dlaczego w takim razie u jednych powstają kamienie w nerkach, a u innych nie? Bezpośrednia przyczyna powstawania kamicy nerkowej nie jest znana. Wiadomo jednak, że pewne czynniki sprzyjają jej tworzeniu, tzw. czynniki ryzyka. Są to:

• odwodnienie organizmu, spowodowane zbyt małą objętością przyjmowanych płynów lub przebywaniem w klimacie gorącym,
• wysokie stężenie w moczu substancji kamicorodnych, takich jak szczawiany, wapń, fosforany, kwas moczowy, cystyna,
• dodatni wywiad rodzinny w kierunku kamicy nerkowej,
• nawracające zakażenia układu moczowego,
• choroby nerek (np. torbielowatość nerek),
• zaburzenia metaboliczne (np. nadczynność przytarczyc),
• zastój moczu,
• choroby przewodu pokarmowego (choroby zapalne jelit, jak np. choroba Leśniowskiego-Crohna, zespoły złego wchłaniania, stany po wycięciu fragmentu jelit),
• stosowanie niektórych leków – np. preparatów zawierających wapń, witaminę D oraz witaminę C w dużych dawkach,
• długotrwałe unieruchomienie.

U ponad 70% osób z rzadką chorobą dziedziczną, jak kwasica kanalików nerkowych, dochodzi do rozwoju kamicy nerkowej. Innymi chorobami dziedzicznymi wpływającymi na rozwój choroby są cystynuria (zbyt duża ilość cystyny) i hiperoksaluria (zbyt duże wytwarzanie szczawianów) jako choroba wrodzona i nabyta oraz hiperkalcuria (zbyt wysoki poziom wapnia wydalanego z moczem).

Na tworzenie się kamicy nerkowej może mieć wpływ także dieta bogata w szczawiany (kamica szczawianowa). Osoba, która wcześniej miała kamienie na nerkach często doświadcza ich ponownie w przyszłości. Prawdopodobieństwo wystąpienia objawów kamicy nerkowej u osoby, u której przypadkowo stwierdzamy złogi w nerkach wynosi aż 30% w ciągu 2,5 roku oraz 50% w ciągu następnych 5 lat, a więc jest bardzo wysokie.

2. Objawy kamicy nerkowej

Kamienie nerkowe mogą nie dawać objawów, dopóki nie zaczynają zstępować z kielichów nerkowych do moczowodu, przez który opróżniany jest mocz z pęcherza moczowego. Kiedy to nastąpi, kamienie mogą zablokować przepływ moczu z nerki. Powoduje to obrzęk nerek lub nerki.

Silny ból jest głównym objawem i odczuwany jest w okolicy brzucha lub w boku. Może także przejść do pachwiny (ból w pachwinie) lub jąder (ból jąder) − dolegliwości te nazywamy kolką nerkową. Bólowi mogą towarzyszyć nudności i wymioty, bladość skóry, uczucie niepokoju, częste parcie na mocz i oddawanie moczu w niewielkich ilościach.

Czasami może pojawić się krwiomocz, spadki ciśnienia tętniczego, omdlenia, a nawet dreszcze i gorączka, jeżeli kamicy towarzyszy zapalenie dróg moczowych.

Objawy kolki nerkowej są zazwyczaj tak dokuczliwe, że pacjent musi zgłosić się na izbę przyjęć do szpitala. Niestety jeżeli kolka nerkowa pojawi się raz, ma tendencję do nawracania.

Leczenie kolki nerkowej to przede wszystkim uśmierzanie bólu. Czasami wystarczy podanie słabszych leków przeciwbólowych, jednak czasami konieczne jest podanie silnych leków opioidowych. Podaje się także leki, które działają rozkurczowo na mięśnie moczowodu, dzięki czemu kamień łatwiej może przez niego przejść.

Ból zazwyczaj ustępuje po kilku, kilkunastu dniach, kiedy kamieniowi uda się przecisnąć do pęcherza moczowego. U chorego na kamicę nerkową w okresie między napadami kolki ważne jest stosowanie prawidłowej diety, bogatej w płyny, a ubogiej w pokarmy zawierające składniki kamieni moczowych. Inne objawy mogą obejmować:

• nieprawidłowy kolor moczu (najczęściej zabarwienie na czerwono),
• uczucie parcia na mocz,
• krwiomocz,
• dreszcze,
• gorączka,
• nudności i wymioty,

Jeżeli kamienie nerkowe mają bardzo małą średnicę, mogą zostać usunięte wraz z moczem, nie dając żadnych objawów.

3. Bolesność okolicy nerek

Podstawą rozpoznania kamicy (kamienicy) nerkowej jest oczywiście odpowiednio zebrany wywiad chorobowy (od pacjenta), dotyczący rodzaju dolegliwości oraz ich nasilenia, a także występowania podobnych epizodów w przeszłości. Kolejnym elementem jest badanie lekarskie.

W badaniu fizykalnym lekarz może stwierdzić wzmożone napięcie mięśni po stronie kolki oraz bolesność okolicy nerki po chorej stronie w przypadku „wstrząsania” oraz uderzania − stan taki nazywamy dodatnim objawem Goldflama, który w tym wypadku jest silnie dodatni.

Do podstawowych badań potwierdzających rozpoznanie kamicy nerkowej należą badania obrazowe. Wstępnym badaniem, czyli badaniem pierwszego rzutu jest zazwyczaj ultrasonografia, czyli USG układu moczowego. Ultrasonografia pozwala na uwidocznienie kamieni lub złogów w obrębie dróg moczowych.

Często obserwuje się poszerzenie dróg moczowych w miejscu, w którym złóg utrudnia przepływ moczu. Badanie to jest szczególnie przydatne w diagnostyce objawów kolki nerkowej u kobiet w ciąży, ponieważ jest badaniem bezpiecznym dla rozwijającego się płodu.

Kolejną możliwością jest spiralna tomografia komputerowa bez podania środków kontrastujących. W badaniu tomograficznym można uwidocznić złogi we wszystkich odcinkach dróg moczowych, określić ich wielkość i dokładne położenie. Jest to najlepsze badanie obrazowe służące do potwierdzenia kamicy nerkowej u chorych z objawami kolki. Pozwala także na różnicowanie z innymi przyczynami mogącymi dawać podobne dolegliwości jak w przypadku kamicy nerkowej.

Badaniem kolejnego rzutu, które wykonuje się w razie wątpliwości wynikających z nieprecyzyjnych wyników poprzednich badań bądź przed planowanymi zabiegami urologicznymi jest urografia. Polega ona na dożylnym podaniu środków kontrastujących przedostających się do moczu, a następnie wykonaniu zdjęć jamy brzusznej uwidaczniających układ moczowy.

Badanie to pozwala na uwidocznienie przebiegu dróg moczowych w całości oraz dokładną lokalizację złogu. Jeżeli kamienie są przepuszczalne dla promieni rentgenowskich (niewidoczne w zwykłym zdjęciu rentgenowskim), w badaniu urograficznym będzie można je rozpoznać jako ubytki w kontraście. Badanie to zazwyczaj wykonuje się w razie wątpliwości po badaniu tomografii komputerowej lub jeżeli tomografia komputerowa nie jest dostępna.

Jedną z możliwości jest także wykonanie RTG jamy brzusznej (co może pozwolić uwidocznić złogi nieprzepuszczalne dla promieni rentgenowskich), co razem z USG często stanowi wstępne badanie w diagnostyce kolki nerkowej.

W rozpoznaniu kolki nerkowej istotne znacznie ma także wykonanie badań dodatkowych – przede wszystkim badania ogólnego moczu.

W badaniu ogólnym moczu w przypadku kamicy nerkowej często obserwujemy krwinkomocz lub krwiomocz. Zarówno krwinkomocz, jak i krwiomocz polega na obecności erytrocytów, czyli czerwonych krwinek w moczu.

Pierwsze pojęcie odnosi się do sytuacji, gdy ilość erytrocytów wydalanych wraz z moczem jest niewielka, tak że zabarwienie moczu jest niezmienione (inaczej krwinkomocz jest nazywany krwiomoczem mikroskopowym).

Krwiomocz natomiast oznacza obecność krwi w moczu w takiej ilości, że jest to rozpoznawalne „gołym okiem”. U części chorych wykazuje się dodatkowo obecność leukocytów i bakterii w moczu, co świadczy o współistniejącym zakażeniu.

W podstawowych badaniach krwi nie wykazuje się zazwyczaj specyficznych odchyleń. Podwyższone parametry OB, CRP czy ilość leukocytów mogą świadczyć o współtowarzyszącym zakażeniu.

Kamicę nerkową należy różnicować z innymi schorzeniami, które mogą spowodować objawy podobne do kolki nerkowej, jak:

• kamica żółciowa,
• ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek,
• zamknięcie dróg moczowych przez skrzepy krwi, fragmenty tkanki nerkowej w przypadku ostrych schorzeń nerek (jak ostra martwica brodawek nerkowych) albo gruźlicy układu moczowego.
• W przypadku stwierdzenia poszerzenia w drogach moczowych, bez objawów kolki nerkowej, zawsze należy brać pod uwagę nie tylko kamicę nerkową, ale także łagodny przerost prostaty oraz choroby nowotworowe np. dróg rodnych u kobiet, nowotwory nerek i dróg moczowych.

Jeżeli w badaniu ogólnym moczu obserwuje się nawracający krwinkomocz lub krwiomocz, wtedy należy wykluczyć schorzenia takie jak: gruźlica dróg moczowych, nefropatie, czyli choroby nerek, oraz skazy krwotoczne.

4. Leczenie kamicy nerkowej

Celem leczenia kamicy nerkowej jest łagodzenie objawów i zapobieganie dalszemu rozwojowi choroby. Kamica nerkowa leczona jest zależnie od rodzaju kamienia i ciężkości objawów. Osoby z ciężkimi objawami mogą wymagać pobytu w szpitalu. Leki podawane są w postaci dożylnej lub doustnie.

Stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak ibuprofen, naproksen, diklofenak czy ketoprofen, stosuje się przy doraźnym leczeniu bólów słabszych i umiarkowanych. Dodatkowo podaje się leki rozkurczające mięśniówkę gładką (będącą składową ścian dróg moczowych), takie jak papaweryna, hioscyna, oksyfenonium czy drotaweryna.

W przypadku silnego bólu, może być konieczne przyjmowanie leków narkotycznych, takich jak tramadol czy petydyna, oraz dodatkowo także wspomnianych leków rozkurczowych. W zależności od rodzaju kamienia, lekarz może przepisać lek w celu zmniejszenia powstawania kamieni lub ułatwiający ich rozbicie i usunięcie materiału, który jest ich przyczyną. Terapia kamicy nerkowej może obejmować zastosowanie następujących leków:

• antybiotyki,
• leki moczopędne,
• wodorowęglan sodu lub cytrynian sodu.

Czasami konieczne jest leczenie szpitalne lub pilna konsultacja urologiczna. Wskazaniami do takiego postępowania są:

• skąpomocz lub bezmocz,
• towarzysząca kolce nerkowej gorączka i inne objawy świadczące o zakażeniu układu moczowego,
• brak poprawy po zastosowanym leczeniu farmakologicznym (zwłaszcza jeśli złóg jest większy niż 5 mm).

Leczenie inwazyjne, czyli zabiegowe, stosowane jest w indywidualnych przypadkach. Polega ono na:

• Litotrypsji pozaustrojowej (ESWL) − zabieg ten polega na rozkruszaniu złogów nerkowych i moczowodowych falami uderzeniowymi generowanymi pozaustrojowo (np. falami elektromagnetycznymi). Zabieg ten wykonuje się w znieczuleniu.
• Litotrypsji ureterorenoskopowej (URSL) − usunięcie złogu za pomocą endoskopu wprowadzonego przez cewkę moczową i pęcherz do moczowodu.
• Nefrolitotrypsji przezskórnej (PCNL) − usunięcie złogu z nerki lub moczowodu przez endoskop wprowadzony bezpośrednio przez powłoki brzuszne.
• Operacyjnym usunięciu złogu bądź całej nerki – aktualnie stosunkowo rzadko stosowane.

Kamicę nerkową należy leczyć nie tylko ze względu na dokuczliwe objawy kolki nerkowej, ale także ze względu na ryzyko powikłań, do jakich może doprowadzić. Nawracające zapalenia dróg moczowych oraz zastój moczu, a nawet przewlekła niewydolność nerek to stany, które mogą towarzyszyć kamicy nerkowej.

Postawiona diagnoza – kamica nerkowa nie powinna przerażać. Epizod kolki nerkowej na pewno nie pozostawia po sobie miłych wspomnień, lecz usunięcie kamieni daje dużą szansę na powrót do pełnego zdrowia. Jak przy każdej chorobie, nie należy dać się jej zastraszyć i bać się zarówno choroby, jak i leczenia. Trzeba walczyć, zwłaszcza jeżeli są duże szanse na powodzenie w tej walce.

4.1. Dieta przy chorobie nerek

Objawy kamicy nerkowej można ograniczyć lub całkowicie wyeliminować poprzez stosowanie właściwej diety. Poniżej znajdziesz tabelę, która określa zakazane i zalecane produkty w poszczególnych rodzajach kamicy nerkowej.

Produkty zabronione	Produkty, które należy ograniczyć	Produkty zalecane
	Kamica moczanowa
Wątroba, móżdżek, cynaderki, mięso baranie, kawior, śledzie, sardynki, czekolada, kakao, kawa naturalna, mocna herbata, orzechy, rośliny strączkowe.	Mięso (pozostałe gatunki), ryby, wywary mięsne i rybne, galarety mięsne, produkty zbożowe.	Duże ilości płynów (najlepiej woda mineralna), warzywa, owoce, cukier, masło w małych ilościach, mleko, chudy ser, ziemniaki.
	Kamica szczawianowa
Botwina, szpinak, szczaw, rabarbar, cytryny, suszone figi, czekolada, kakao, kawa naturalna, mocna herbata, ostre przyprawy, nasiona roślin strączkowych.	Ziemniaki, marchew, buraki, pomidory, koncentrat pomidorowy, zielony groszek, śliwki, agrest, cukier, mleko.	Duże ilości płynów, mięso, ryby, jaja, kapusta, ogórki, sałata, cebula, owoce (poza wymienionymi), masło, produkty zbożowe.
	Kamica fosforanowa
Nasiona roślin strączkowych, alkaliczne (zasadowe) wody mineralne.	Ziemniaki, warzywa, owoce, mleko, jaja.	Duże ilości płynów, mięso, ryby, sery, chleb, kasze (wszystkie gatunki), makarony, masło.

4.2. Pokarmy stosowane w kamicy cystynowej

Ten rodzaj kamicy powstaje na skutek upośledzenia zwrotnego wchłaniania jednego z aminokwasów – cystyny. Podstawą leczenia jest dieta ograniczająca ilość cystyny oraz metioniny – związku również będącego aminokwasem, który w organizmie w znacznej części ulega przemianie do cystyny. Produkty zawierające cystynę to między innymi mięso i jego przetwory, ryby, jaja czy rośliny strączkowe: groch czy fasola.

5. Skuteczność leczenia

Kamica nerkowa zazwyczaj wiąże się z dobrym rokowaniem. Skuteczność leczenia kamicy nerkowej oraz zapobiegania zależy także od jej przyczyny oraz rodzajów kamieni nerkowych, jakie tworzą się u danego pacjenta.

W niektórych poważnych chorobach związanych z kamicą nerkową, jak przykładowo nadczynność przytarczyc, genetyczne choroby usposabiające do tworzenia się złogów w drogach moczowych oraz w przypadku powikłań w postaci uogólnionego zakażenia (sepsa), wodonercza oraz roponercza, rokowanie może być poważne. U niektórych chorych może nawet zajść potrzeba jednoczesnego przeszczepienia nerek i wątroby. Zdarza się to jednak na szczęście bardzo rzadko.

Niezwykle istotne jest wczesne i prawidłowe rozpoznanie kamicy nerkowej, zwłaszcza u chorego w młodym wieku. W zapobieganiu napadom kolki nerkowej znaczenie ma postępowanie profilaktyczne, opisane poniżej. Powikłania kamicy nerkowej mogą obejmować stany ostre oraz przewlekłe.

W stanach ostrych, konsekwencją kamicy nerkowej mogą być zakażenia układu moczowego (ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek), roponercze, czyli zakażenie moczu w przypadku zablokowania jego odpływu oraz wodonercze, czyli gromadzenie się moczu w drogach moczowych przed zwężeniem. W przypadku powikłań przewlekłych obserwujemy najczęściej nawracające zakażenia układu moczowego oraz przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek.

W niektórych sytuacjach kamica nerkowa może prowadzić do rozwoju wtórnego nadciśnienia tętniczego, które jest oporne na stosowane leki przeciwnadciśnieniowe. Bardzo rzadką konsekwencją kamicy nerkowej jest aktualnie przewlekła niewydolność nerek.

6. Kamienie w nerkach

Jeśli u pacjenta w przeszłości występowały epizody kamicy nerkowej, należy pić dużo płynów (6-8 szklanek wody dziennie), aby zapewnić wytwarzanie wystarczającej ilości moczu. W zależności od rodzaju kamienia może być konieczne przyjmowanie leków lub innych środków mających zapobiec nawrotowi kamieni. Należy także zmodyfikować dietę, aby zapobiec nawrotom niektórych rodzajów kamieni.

Jeśli praca nerek jest zaburzona, nie spełniają one swojego zadania. Przez to zbędne produkty nie są usuwane z organizmu, ale odkładają się w nerkach w postaci tzw. piasku nerkowego. Z reguły nie powoduje on żadnych objawów, gdyż jest na tyle drobny, że można go wydalić razem z moczem. Niestety, czasami piasek zbija się w większe skupiska, czyli kamienie nerkowe.

Kamienie w nerkach są chorobą polegającą na wytrącaniu się w drogach moczowych nierozpuszczalnych złogów substancji chemicznych. Wytrącanie się kamieni zachodzi wtedy, gdy stężenie związków wchodzących w ich skład przekracza próg rozpuszczalności w organizmie.

W przypadku stwierdzenia skłonności do pojawiania się złogów w nerkach oraz przy wykryciu piasku w wyniku ogólnego badania moczu, należy zgłosić się do lekarza. Specjalista potwierdzi diagnozę oraz wskaże dalsze kroki.

Codzienne odżywianie ma istotny wpływ na powstawanie kamieni nerkowych. Produkty spożywcze zawierają bowiem składniki, które mogą być podstawą tworzenia się złogów w drogach moczowych. Aby móc określić, jaki jest skład kamienia nerkowego, musi być on poddany analizie chemicznej. Dlatego warto zachować kamień nerkowy urodzony po napadzie kolki.

Mając dane na temat składu chemicznego złogu, można zaordynować odpowiednie leczenie dietetyczne. Najczęściej kamienie nerkowe są moczanowe, szczawianowe i fosforanowe. Podstawowym i wspólnym zaleceniem – niezależnie od rodzaju kamicy nerkowej – jest wypijanie w ciągu doby płynów do 2,5 litra. Wskazane jest także wypijanie szklanki wody tuż przed snem.

Dieta w kamicy nerkowej polega również na ograniczeniu ilości spożywanego białka do 60 g na dobę (białko zakwasza bowiem płyny ustrojowe oraz mocz), oraz ograniczenie spożycia soli kuchennej ze względu na kalciuretyczne (powodujące wydalanie wapnia z moczem) działanie sodu (sól kuchenna to inaczej chlorek sodu) w większości postaci kamicy nerkowej.

Kamica nerkowa dotyka dwa razy częściej mężczyzn niż kobiety i – niestety – bardzo często wraca pomimo leczenia. W 15 proc. przypadków, kiedy to nie pacjent nie podejmie odpowiedniej profilaktyki, ponownie pojawia się już w ciągu pierwszego roku, w 40 proc. – w ciągu trzech lat, w 50 proc. – w ciągu 10 lat.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.